ทำความรู้จักกับสมุนไพรไทย ‘ข้าวสารป่า

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็กลำต้นตั้งตรงสูง1-5เมตรเรือนยอดแผ่กว้างระเกะระกะกิ่งเกลี้ยงหรือมีขนสั้นนุ่มกิ่งอ่อนกลวงมีขนปกคลุมทั่วไป

เปลือกต้นสีน้ำตาลออกชมพูผิวเรียบหลุดลอกเล็กน้อยใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากรูปรีแกมรูปขอบขนานหรือรูปไข่แกมรูปขอบขนานกว้าง4-10ซม. ยาว8-15 ซม.ปลายมนหรือแหลมโคนรูปลิ่มขอบเรียบแผ่นใบบางคล้ายกระดาษหลังใบสีเขียวเข้มท้องใบสีเขียวหม่นผิวด้านบนมีขนสั้นนุ่มประปราย ด้านล่างมีขนสั้นนุ่มหนาแน่นเส้นแขนงใบข้างละ8-15เส้นก้านใบยาว1-1.5ซม.มีขนหูใบอยู่ระหว่างก้านใบรูปสามเหลี่ยมหลุดร่วงง่ายกว้าง5-6มม.ยาว3-7มม.ด้านนอกมีขนสั้นด้านในเกลี้ยงก้านใบยาว 1-1.5ซม.กิ่งก้านค่อนข้างสี่เหลี่ยมมีตุ่มพองสีเข้มบนผิวใบด้านล่างซึ่งมีแบคทีเรียที่ช่วยตรึงไนโตรเจนจากอากาศได้

ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงดูคล้ายช่อเชิงหลั่นสีขาวมีกลิ่นหอมออกที่ซอกใบใกล้ปลายกิ่งหรือเหนือรอยแผลใบใกล้ปลายกิ่งช่อยาวได้ถึง 15 ซม.ช่อดอกกลมหลวมๆมีขนาด 10-15ซม.

ดอกย่อยจำนวนมากก้านดอกย่อยยาว5-10 มม.มีขนกลีบดอกสีขาวโคนเชื่อมกันเป็นรูปแตรหลอดแคบหลอดยาวประมาณ10มม.ผิวด้านนอกเกลี้ยงด้านในมีขนหนาแน่นที่ปลายหลอดแยกเป็นกลีบ4กลีบรูปไข่แกมรูปขอบขนานยาว6-7มม.กว้าง2-3ซม.กลีบดอกบิดซ้อนในดอกตูมเกสรเพศผู้4
อันติดที่ปลายหลอดกลีบดอกสลับกับแฉกกลีบดอกก้านชูอับเรณูสั้นอับเรณูรูปขอบขนานยาว 4-5 มม.

อับเรณูบิดเป็นเกลียวเชื่อมติดกับปากหลอดกลีบรังไข่อยู่ใต้วงกลีบมี2ช่องแต่ละช่องมีออวุล1เม็ดก้านเกสรเพศเมียเรียวและยาวมากยาวอย่างน้อย 2 เท่าของหลอดกลีบโคนเกลี้ยงปลายมีขนสั้นๆยื่นยาวโผล่พ้นหลอดกลีบดอกมากจานฐานดอกรูปวงแหวนกลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ2 มม.ผิวด้านนอกมีขนปลายหลอดแยกเป็น 4 กลีบสั้นๆ

ผลคล้ายผลผนังชั้นในแข็งกลมมี 2 พูเส้นผ่านศูนย์กลาง4-6มม.สีเขียวเป็นมันเมื่อแก่เป็นสีดำมีชั้นกลีบเลี้ยงกลมๆด้านบนเนื้อผลบางภายในมี 2 เมล็ดสีน้ำตาลด้านหนึ่งโค้งด้านหนึ่งแบนพบทั่วไปในป่าเต็งรังป่าดิบเขาและป่าเบญจพรรณความสูงจากระดับน้ำทะเล100-700 เมตร
ออกดอกและเป็นผลระหว่างเดือนเมษายน-สิงหาคม

สรรพคุณ
ยาพื้นบ้านอีสานใช้รากหรือลำต้น ผสมสมุนไพรอื่นหลายชนิดต้มน้ำดื่มแก้มะเร็งรากต้มน้ำดื่มช่วยเพิ่มน้ำนม

ตำรายาไทยรากใช้กับหญิงคลอดบุตรช้ากว่ากำหนดใบรสเมาเบื่อรักษาโรคในจมูกฆ่าพยาธิใช้น้ำต้มแก้อาการไข้ใบและรากใช้พอกฝีรักษาริดสีดวงทวารแก้หิด เปลือกต้น มีรสเมาเบื่อตำคั้นเอาน้ำหยอดหูฆ่าแมลงคาในหูผลรสเมาเบื่อแก้ริดสีดวงงอกในจมูกดอกมีรสฝาดเย็นแก้ตาแดงตาแฉะรากมีรสเฝื่อนแก้เสมหะในท้องและในทรวงอกต้มน้ำกินแก้บิด